اختلالات شخصیت پیچیده‌ترین و شاید خطرناک‌ترین اختلالات روانشناختی برای جامعه هستند. درمان این اختلالات بسیار دشوار و زمان‌بر است اما مشکل اصلی این است که مبتلایان به اختلال شخصیت کمتر احتمال دارد تا به دنبال درمان باشند. در این مقاله می‌خوانیم بدترین نوع اختلال شخصیت چیست؟ چرا اختلال شخصیت درمان نمی‌شود و چطور باید متوجه آن در افراد شویم.
اختلال شخصیت چیست؟
اختلالات روانشناختی بر اساس نقطه اصلی آسیب آنها نام گذاری می‌شوند. مثلا در اختلالات اضطرابی، اضطراب پررنگ‌ترین جنبه است؛ در اختلالات شخصیت نیز پایه‌های شخصیت و ویژگی‌های شخصیتی فرد ناهنجار هستند.
ناهنجاری کارکردهای شخصیت یعنی الگوها، باورها و افکار متضاد باورهای فرهنگی و اجتماعی هستند. این مسئله باعث می‌شود تا این افراد همیشه در معرض خطر یا فشار باشند. باور اصلی به این شکل است که این باورهای ناسازگار در طول دوره رشد شکل می‌گیرند و ارتباط نزدیکی با تروماها و شرایط دوران کودکی دارند.
البته این تروماها و شرایط نامناسب در دوران کودکی لزوما منجر به اختلال شخصیت نمی‌شود. همانطور که گفتیم این اختلال بسیار پیچیده است و علاوه بر این شرایط، برخی ویژگی‌های ژنتیکی و مهارت‌های مقابله‌ای نیز دخیل هستند.
بدترین نوع اختلال شخصیت کدام است؟
برای مشخص کردن بدترین نوع اختلال شخصیت، ابتدا باید منظورمان از بدترین را توضیح دهیم. برای مثال اگر میزان آسیب عاطفی و جسمی به دیگران موردنظر ما باشد، اختلال شخصیت ضداجتماعی بی شک بدترین نوع اختلال شخصیت است؛ اما اگر سواستفاده عاطفی و جنسی معیار ما باشد اختلال شخصیت مرزی می‌تواند بدترین باشد.
اگر عجیب و غیرمعمول بودن را معیار بدترین در نظر بگیریم، اختلال شخصیت اسکیزوئید قطعا بدترین است. از نظر اذیت و آزار دیگران اختلال شخصیت وسواسی جبری می‌تواند بدترین باشد.
نکته مهمی که قبل از ادامه دادن باید در نظر بگیریم، این است که در تدوین جدید کتابچه آماری و تشخیصی اختلالات روانشناختی، انواع اختلالات شخصیت با یکدیگر ادغام شده‌اند. به دلیل تشابهاتی که در زمینه و علائم این اختلالات وجود داشت، از سال ۲۰۲۳ به جای دسته بندی اختلالات شخصیت، طیف اختلال شخصیت داریم.
دسته بندی اختلالات شخصیت
اختلالات شخصیت در سه شاخه دسته بندی می‌شوند. به نوعی می‌توان گفت شاخه اول شدت بیشتری نسبت به دوم و سوم، و شاخه دوم شدت بیشتری نسبت به شاخه سوم دارد اما ماهیت این اختلالات متفاوت است. همه اختلالات شخصیت شامل این موارد می‌شوند:
بیشتر بخوانید: نشانه های یک مرد عاشق
اختلال شخصیت پارانویید
پارانویید و بدبینی مشخصه اصلی این اختلال است. این افراد مخصوصا در ارتباطات بین فردی بسیار بدگمان هستند و همیشه این ذهنیت وجود دارد که بقیه افراد به دنبال آسیب زدن آنها هستند. این بدگمانی معمولا دلیل یا مدرکی ندارد و ممکن است دلایل یا مدارکی جعل و ساخته شود.
اختلال شخصیت اسکیزوئید
مشخصه اصلی این افراد عدم وجود هرگونه ارتباط بین فردی است. این افراد تنهایی را ترجیح می‌دهند و اگر مجبور نباشند حتی تا سال‌ها با کسی صحبت نخواهند کرد یا ارتباطی نخواهند داشت. این افراد در شرایطی که توسط بقیه یا به دلیل نیازهای خود مجبور به برقراری ارتباط با کسی شوند، توانایی درک و فهم احساسات، همدلی و .. را ندارند. این افراد اصطلاحا بی احساس هستند.
اختلال شخصیت اسکزوتایپی
مشخصه این اختلال شبیه به اختلال شخصیت اسکیزوئید و اختلال اسکیزوفرنی است. این افراد ارتباطی با دیگران ندارند اما دلیل آن میل به تنهایی نیست؛ بلکه مانند مبتلایان به اسکیزوفرنی باورها و افکار هذیانی زیادی دارند که آنها را از ارتباط منع می‌کند. اختلال شخصیت اسکیزوتایپی در بسیاری از موارد علامت خطر ابتلا به اسکیزوفرنی است.
اختلال شخصیت ضداجتماعی
افراد مبتلا به اختلال شخصیت ضداجتماعی احترامی برای دیگران یا قوانین اجتماعی ندارند. این افراد اهمیتی به پذیرش در فرهنگ و جامعه یا نزدیکان نمی‌دهند و کاری را که برایشان سود بیشتری دارد ترجیح می‌دهند. این افراد ممکن است روابط اجتماعی و عاطفی و جنسی زیادی داشته باشند که این روابط معمولا با هدف سواستفاده شکل می‌گیرد.
این افراد قانون شکنان حرفه‌ای هستند و برخی از آنها به دلیل تبحر در قانون شکنی هیچوقت اسیر قانون و دستگیر نمی‌شوند. علاوه بر این، این افراد هیچوقت مسئولیت و وظیفه کارهای خود را بر عهده نمی‌گیرند و حتی ممکن است رفتار ناسالم خود را انکار کنند.
اختلال شخصیت مرزی
مبتلایان به اختلال شخصیت مرزی خلق بسیار بی ثبات و رفتارها و انتخابات تکانشی زیادی دارند. رفتارهای بی مسئولیتانه به همراه بی ثباتی خلق باعث می‌شود تا این افراد روابط عاطفی و جنسی زیادی داشته باشند. علاوه بر این به دلیل میل به سواستفاده از افراد، درگیر مشکلات زیادی می‌شوند.این افراد اعتماد به نفس بسیار کمی دارند اما از طرف مقابل نقاط قدرت و ضعف خود را می‌دانند و به این شکل از اطرافیان سواستفاده می‌کنند.
اختلال شخصیت نمایشی
افراد مبتلا به اختلال شخصیت نمایشی علاوه بر بی ثباتی خلق و خودانگاره هذیانی، میل زیادی به جلب توجه دارند. این افراد از روش‌های مختلف برای جلب توجه افراد استفاده می‌کنند و در بسیاری از موارد ممکن است برای جلب توجه بیشتر، با افراد معروف و برجسته نشست و برخواست داشته باشند. مدل حرف زدن و رفتار این افراد شباهت زیادی به شخصیت‌های فیلم و تئاتر دارد و ممکن است حتی رفتارهای خطرناک یا نامناسبی برای جلب توجه داشته باشند.
اختلال شخصیت خودشیفته
افراد خودشیفته باور درونی نسبت به برتری خود نسبت به همه افراد دارند. این افراد ممکن است برخی ویژگی‌ها یا داشته‌های خود را بسیار باارزش جلوه دهند اما از طرف مقابل با تحقیر بقیه سعی می‌کنند تا خود را برتر نشان دهند.
بسیاری از این افراد افکار و باورهای هذیانی نسبت به معروف بودن یا مهم بودن خود نیز دارند که باعث می‌شود در موارد مختلف به این شکل از اطرافیان سواستفاده کنند. این افراد همدلی با اطرافیان ندارند و وابستگی زیادی به تعریف شنیدن از دیگران دارند اما همزمان با تخریب آنها، برتری خود را نشان می‌دهند.
اختلال شخصیت دوری جو
افراد درگیر با این اختلال به شکل مزمن اعتماد به نفس شکننده‌ای دارند و با کمترین انتقاد احساس بی ارزشی می‌کنند و ممکن است واکنش‌های شدیدی نسبت به آن داشته باشند. این افراد به دلیل حساسیت شدید خود ارتباطات بسیار کمی دارند تا مورد انتقاد یا توهین دیگران قرار نگیرند. ترس شدید از ارتباطات یا رها شدن یا مورد انتقاد قرار گرفتن ممکن است به حدی شدید باشد که شبیه به یک فوبیا به نظر برسد.
اختلال شخصیت وابسته
افراد مبتلا به این اختلال، به شدت به اطرافیان و نزدیکان خود وابسته هستند. این افراد طوری رفتار می‌کنند که انگار نیاز به مراقبت اطرافیان خود دارند و بدون آن از بین خواهند رفت. این افراد به دلیل وابستگی خود ممکن است به درخواست‌های نامناسب و نامعقول دیگران تن بدهند تا آنها را از دست ندهند.
این افراد ممکن است روابط اجتماعی زیادی داشته باشند اما پررنگ‌ترین نکته درباره این افراد این است که خیلی زود با افراد صمیمی می‌شوند و از همان ابتدا تلاش می‌کنند تا افراد را راضی و خوشحال نگه دارند. اگر ترس و نگرانی از جدایی در این افراد تحریک شود، ممکن است رفتار خشونت آمیز و خصمانه‌ای نیز داشته باشند.
اختلال شخصیت وسواسی جبری
افراد مبتلا به این اختلال بسیار به نظم و ترتیب اهمیت می‌دهند. علاوه بر این، این افراد بسیار کمال‌گرا هستند و تقریبا همیشه بر این باورند که خودشان کارها را بهتر انجام می‌دهند. این افراد در رابطه با دیگران بسیار منتقد و شاید به دلیل بی نظمی بسیار خشن و عصبانی نیز شوند.
نکته مهم درباره این افراد این است که نیاز شدیدی به کنترل دارند. این افراد همیشه باید در حال کنترل کردن همه چیز باشند تا حدی که اگر آنها را با یک جشن یا کادو سوپرایز کنید، به شدت عصبانی می‌شوند چون آن را کنترل نکرده‌اند!
درمان بدترین نوع اختلال شخصیت
همانطور که اشاره کردیم، درمان اختلال شخصیت بسیار دشوار است و در بسیاری از موارد درمان نمی‌شود. دلیل اصلی این موضوع، عدم وجود بینش در بیماران مبتلا به آن است. نداشتن بینش نسبت به اختلال یعنی فرد به هیچ عنوان وجود مشکل را حس نمی‌کند و از دید خودش هیچ مشکلی ندارد.
دلیل شدت زیاد و عدم وجود بینش در مبتلایان به این اختلال این است که اختلال شخصیت از دوران کودکی شکل می‌گیرد و شامل همه الگوهای فکری و اعتقادی فرد می‌شود. تمامی باورها و تجربیات فرد، درست بودن رفتار و کارهای وی را تایید می‌کند و هیچ چیز نمی‌تواند وی را قانع به وجود مشکل کند.
بر اساس آمارها، حدود ۹ درصد از زنان و ۶ درصد از مردان مبتلا به اختلال شخصیت هستند. درصد بسیار زیادی از این افراد به دلیل رفتارهای غیرقانونی یا خطرناک خود در آسایشگاه‌های روانی یا زندان‌ها هستند! مبتلایانی که اختلال آنها شدت کمتری دارد، ممکن است گاهی اوقات با مشکلات قانونی یا پزشکی مواجه می‌شوند اما به طور کلی در محیط اجتماعی وجود دارند.
شرایط و نشانه‌های اختلال شخصیت باعث می‌شود تا برقراری ارتباط با مبتلایان به این اختلال بسیار دشوار یا غیرممکن باشد. این افراد میل به تغییر افراد و شبیه کردن آنها به خود دارند و گاهی این مسئله باعث می‌شود تا نزدیکان آنها را تحمل کنند.
اختلال شخصیت معمولا از دوره نوجوانی، مخصوصا اواخر نوجوانی شروع می‌شود و در طول دوره جوانی در اوج خود قرار دارد. شدت اختلال شخصیت معمولا با افزایش سن و شروع دوره میانسالی کاهش می‌یابد تا جایی که با شروع دوره پیری معمولا علامتی وجود ندارد.
تنها پروتکل درمانی برای روان‌درمانی اختلال شخصیت در طرحواره درمانی وجود دارد اما آمار یا اطلاعات کافی برای موثر بودن آن در حال حاضر موجود نیست. دارو یا قرص خاصی برای اختلال شخصیت وجود ندارد اما ممکن است داروهای مختلف برای کنترل اضطراب، میل جنسی، ثبات خلق و … تجویز شود.
چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟
کشف و تشخیص اختلال شخصیت در افراد علاوه بر دشواری، گاهی غیرممکن است. این افراد برای خارج شدن از زیر بار مسئولیت ممکن است به هرکسی از جمله متخصص سلامت روان دروغ بگویند. زندگی کردن با این افراد بسیار دشوار است و گاهی می‌تواند بسیار خطرناک، آسیب زننده و حتی کشنده باشد! این افراد چون قبول نمی‌کنند که مشکلی دارند، هیچ وقت با توصیه اطرافیان به متخصص مراجعه نمی‌کنند.
اگر احساس می‌کنید که دچار اختلال شخصیت هستید، باید بگوییم که نیستید! همانطور که گفته شد افراد مبتلا نسبت به اختلال خود بینش ندارند؛ یعنی متوجه اشتباه بودن رفتار خود نیستند. اگر این نشانه‌ها و مشخصات را در اطرافیان یا نزدیکان خود می‌بینید، بهتر است از یک متخصص کمک بگیرید.
کلام آخر
اختلالات شخصیت خطرناک‌ترین و ترسناک‌ترین اختلال روانشناختی هستند. این افراد آسیب زیادی به اطرافیان و جامعه وارد می‌کنند و خطر زیادی برای خود نیز دارند. می‌توان گفت بدترین اختلال شخصیت، اختلال شخصیت ضداجتماعی و اختلال شخصیت مرزی هستند.
منابع:
https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/9636-personality-disorders-overview
