سنگ کلیه یکی از مشکلات رایج است که به صورت درد شدید و آزاردهنده‌ای در بخش‌های مختلف بدن ظاهر می‌شود و گاهی حتی ساده‌ترین فعالیت‌های روزانه را مختل می‌کند. این بیماری می‌تواند بر اثر عوامل مختلفی همچون وراثت، کم‌آبی، تغذیه نامناسب یا بیماری‌های خاص شکل بگیرد. در این مطلب، بیشتر به بررسی جزئیات تشکیل سنگ کلیه، انواع آن، علائم و روش‌های درمان می‌پردازیم تا با آگاهی بیشتر با این عارضه مقابله کنید.
سنگ کلیه چیست؟
سنگ کلیه یک مشکل شایع است که در آن مواد معدنی موجود در ادرار به صورت کریستال درآمده و به هم چسبیده و سنگ‌های سختی را تشکیل می‌دهند. برخی افراد به دلیل عوامل ارثی مستعد ابتلا به سنگ کلیه هستند و این مشکل در نوزادان نارس نیز بیشتر دیده می‌شود.
علت اصلی تشکیل سنگ کلیه چیست؟
علت سنگ کلیه را نوع آن مشخص می‌کند اما به‌طور کلی، ادرار شما حاوی مواد معدنی، اسیدها و سایر مواد مانند کلسیم، سدیم، اگزالات و اسید اوریک است. وقتی تعداد زیادی از این مواد در ادرار شما وجود داشته باشد و مایع کافی در آن نباشد، این مواد ممکن است به هم بچسبند و کریستال‌ها یا سنگ‌هایی را تشکیل دهند. البته توجه داشته باشید که سنگ‌های کلیه ممکن است در طول ماه‌ها یا سال‌ها تشکیل شوند.
انواع مختلف سنگ کلیه شامل موارد زیر می‌شود:
- سنگ کلسیمی که شایع‌ترین نوع سنگ کلیه است و معمولاً در مردان جوان‌تر دیده می‌شود. این سنگ‌ها اغلب از ترکیب کلسیم با ماده‌ای به نام اگزالات تشکیل می‌شوند. اگزالات در برخی غذاها مانند اسفناج، آجیل و شکلات وجود دارد. عواملی مانند کم‌آبی بدن، مصرف زیاد ویتامین D و برخی بیماری‌ها می‌توانند خطر تشکیل این نوع سنگ را افزایش دهند.
- سنگ سیستینی که در افرادی که بیماری ارثی سیستینوریا دارند، دیده می‌شود. در این بیماری، کلیه‌ها مقدار زیادی از یک ماده خاص را دفع می‌کنند که باعث تشکیل سنگ می‌شود.
- سنگ‌های استروویتی که معمولاً در افرادی که عفونت‌های ادراری دارند، ایجاد می‌شوند. این سنگ‌ها می‌توانند به سرعت بزرگ و باعث مسدود شدن مجاری ادراری شوند.
- سنگ اسید اوریک که در مردان شایع‌تر است و ممکن است در افرادی که بیماری نقرس یا تحت شیمی‌درمانی هستند، دیده شود. افرادی که رژیم غذایی پر پروتئین دارند یا از بیماری‌هایی مانند دیابت رنج می‌برند نیز در معرض ابتلا به این نوع سنگ هستند.
علائم سنگ کلیه چیست؟
ممکن است تا زمانی که سنگ کلیه شروع به حرکت در مجاری ادراری نکند، هیچ علامتی احساس نکنید. اما هنگامی که سنگ در حال حرکت است، ممکن است مجاری ادراری را مسدود کرده و باعث بروز علائم زیر شود:
- درد شدید و ناگهانی: این درد معمولاً در پهلو یا پشت احساس می‌شود و ممکن است به شکم یا کشاله ران نیز انتشار یابد. شدت این درد معمولاً زیاد است و به صورت موج‌وار می‌آید و می‌رود.
- تغییر رنگ ادرار: ادرار ممکن است به رنگ صورتی، قرمز یا قهوه‌ای دیده شود که نشان‌دهنده وجود خون در ادرار است.
- سوزش و درد هنگام ادرار کردن
- تهوع و استفراغ
- تب و لرز: در صورتی که عفونت وجود داشته باشد، ممکن است تب و لرز نیز مشاهده شود.
- تکرر ادرار یا مشکل در ادرار کردن
عواملی که خطر ابتلا به سنگ کلیه را افزایش می‌دهند
سنگ کلیه می‌تواند به دلایل مختلفی ایجاد شود. برخی از عوامل مهم که خطر ابتلا به این بیماری را افزایش می‌دهند عبارتند از:
- وراثت: اگر در خانواده‌تان سابقه سنگ کلیه وجود داشته باشد، احتمال ابتلای شما نیز بیشتر است.
- کم‌آبی بدن: نوشیدن آب کافی برای سلامتی کلیه‌ها بسیار مهم است. کمبود آب می‌تواند مواد معدنی را در ادرار غلیظ کند و احتمال تشکیل سنگ را افزایش دهد.
- رژیم غذایی نامناسب: مصرف زیاد غذاهای شور و فرآوری شده، پروتئین‌های حیوانی و برخی نوشابه‌های گاز دار می‌تواند خطر ابتلا به سنگ کلیه را بالا ببرد.
- چاقی: اضافه وزن و چاقی با افزایش خطر ابتلا به بسیاری از بیماری‌ها از جمله سنگ کلیه همراه است.
- برخی بیماری‌ها: بیماری‌های مختلفی مانند اختلالات کلیوی، مشکلات غدد و عفونت‌های مکرر ادراری می‌توانند خطر ابتلا به سنگ کلیه را افزایش دهند.
- داروها و مکمل‌ها: مصرف برخی داروها مانند مسکن‌ها و مکمل‌هایی مانند ویتامین C می‌تواند در برخی افراد باعث تشکیل سنگ کلیه شود.
چگونه سنگ کلیه درمان می شود؟
درمان سنگ کلیه به اندازه و موقعیت سنگ، وجود عفونت یا سایر علائم و عوامل دیگر بستگی دارد.
سنگ‌های کوچک: اگر سنگ کوچک باشد و احتمال عبور از مجاری ادراری به تنهایی وجود داشته باشد، پزشک معمولاً توصیه می‌کند که علائم خود را زیر نظر داشته باشید تا سنگ به‌طور طبیعی دفع شود. ممکن است پزشک مسکن‌هایی مثل ایبوپروفن یا ناپروکسن سدیم برای کاهش درد سنگ کلیه و داروهایی مثل تامسولوسین برای تسریع دفع سنگ تجویز کند.
نکته مهم: مصرف برخی داروها مانند ایبوپروفن در زمان حمله سنگ کلیه، به خصوص برای افرادی که بیماری‌های زمینه‌ای دارند، می‌تواند خطرناک باشد. بنابراین قبل از مصرف هر دارویی، حتماً با پزشک خود مشورت کنید.
سنگ‌های بزرگ یا سنگ‌هایی که باعث انسداد یا عفونت می‌شوند: برای سنگ‌های بزرگتر یا سنگ‌هایی که باعث ایجاد مشکلاتی مانند انسداد مجاری ادراری یا عفونت می‌شوند.پزشک ممکن است روش‌های درمانی زیر را پیشنهاد کند:
- دارودرمانی: داروهایی برای شل کردن عضلات مجاری ادراری، کنترل درد، حالت تهوع و استفراغ تجویز می‌شوند.
- لیتوتریپسی: در این روش از امواج شوک برای خرد کردن سنگ استفاده می‌شود تا بتواند راحت‌تر از مجاری ادراری عبور کند.
- اورتروسکوپی یا یورتروسکوپی: در این روش، پزشک با استفاده از یک ابزار باریک، سنگ را از طریق مجرای ادراری خرد کرده و خارج می‌کند.
- نفرولیتوتومی پوستی: در مواردی که روش‌های دیگر موثر نباشند، پزشک ممکن است با ایجاد یک برش کوچک در پشت، سنگ را مستقیماً از کلیه خارج کند.
- جراحی لاپاراسکوپی: در این روش، با ایجاد چند برش کوچک، سنگ از طریق شکم خارج می‌شود.
روش‌های پیشگیری از سنگ کلیه
برای پیشگیری از تشکیل سنگ کلیه، تغییراتی در سبک زندگی و رژیم غذایی بسیار موثر است.
- نوشیدن آب کافی: مهمترین راه برای جلوگیری از سنگ کلیه، نوشیدن آب به مقدار کافی است. این کار باعث رقیق شدن ادرار و کاهش احتمال تشکیل بلورهای سنگ‌ساز می‌شود. بهتر است روزانه حدود ۲ لیتر آب بنوشید.
- محدود کردن غذاهای پر اگزالات: غذاهایی مانند ریواس، اسفناج، چغندر و چای حاوی اگزالات هستند که می‌توانند باعث تشکیل سنگ کلیه شوند. کاهش مصرف این غذاها به ویژه برای افرادی که مستعد ابتلا به سنگ کلیه هستند، توصیه می‌شود.
- کاهش مصرف نمک و پروتئین حیوانی: نمک و پروتئین حیوانی زیاد باعث افزایش غلظت مواد معدنی در ادرار و در نتیجه افزایش خطر تشکیل سنگ کلیه می‌شوند.
- مصرف کافی کلسیم: با وجود اینکه ممکن است عجیب به نظر برسد، مصرف کافی کلسیم از طریق غذاهای طبیعی مانند لبنیات، می‌تواند از تشکیل سنگ کلیه جلوگیری کند. اما مصرف مکمل‌های کلسیم بدون مشورت پزشک توصیه نمی‌شود.
- مشورت با پزشک و متخصص تغذیه: برای تنظیم یک برنامه غذایی مناسب و دریافت توصیه‌های تخصصی، بهتر است با پزشک و متخصص تغذیه مشورت کنید.
در نهایت
با ایجاد تغییرات ساده‌ای در سبک زندگی، از جمله نوشیدن آب کافی، کاهش مصرف نمک و پروتئین حیوانی و پرهیز از غذاهای پر اگزالات، می‌توان خطر تشکیل سنگ کلیه را تا حد زیادی کاهش داد. اگرچه برخی افراد به‌دلیل عوامل ارثی یا بیماری‌های زمینه‌ای مستعد سنگ کلیه هستند، اما آگاهی از علائم و اقدام به درمان به‌موقع می‌تواند به حفظ سلامت کلیه‌ها کمک زیادی کند. در نهایت، با مشورت پزشک و استفاده از راهکارهای مناسب پیشگیرانه، می‌توان زندگی بدون دغدغه از سنگ کلیه را تجربه کرد.
