تهوع (حال به‌هم‌خوردگی) یک واکنش ناراحتی در معده است که به طریق متداول قبل از استفراغ رخ می‌دهد. به تخلیه‌ی معده (با فشار) از راه دهن چه ارادی و چه ناخواسته استفراغ گفته می‌شود.
تهوع و استفراغ یک نشان است که بسیاری عوامل از جمله حاملگی، ضربه به سر یا مسمومیت غذایی محتمل است عامل ایجاد آن باشند. این علائم هم در بزرگسالان و هم در کودکان اتفاق می‌افتند.
راه‌های زیادی برای التیام وضع تهوع وجود دارد. مصرف آشامیدنی‌های سرد و غذاهای سبک می‌تواند به رفع نمودن این علائم کمک کند.
بیشتر بخوانید :
- قرص لیروپریم چیست و چه عوارض و کاربرد هایی دارد؟
- با برخی از تمرینات ورزشی کیفیت رابطه جنسی افزایش دهید
- قرص دیابزید چیست و چه عوارض و کاربردهایی دارد؟
- قرص سینوریپا چیست و چه عوارض و کاربرد هایی دارد؟
- رایج ترین مشکلات بهداشتی گربه ها
تهوع و استفراغ چیست؟
این مورد عارضه نیست، بلکه نشانهِ فراوانی از ناخوشی‌های گوناگون شبیه عفونت (عفونت‌های گوارشی)، مسمومیت غذایی، بیماری حرکت (تهوع و استفراغی که طبق‌معمول در وسایل نقلیه ایجاد می‌شود)، پرخوری، انسداد روده، ضربه به سر یا آسیب مغزی، آپاندیسیت و میگرن است. به‌ندرت اوقات می‌تواند نشانه بیماری‌های جدی‌تری مانند حمله قلبی، اختلالات کلیوی یا کبدی، اختلالات دستگاه عصبی مرکزی، تومورهای مغزی و پاره‌ای از اشکال سرطان باشد.
فرق بین حالت تهوع و استفراغ چیست؟
حالت تهوع، حس ناراحتی معده است که اکثراً با میل به استفراغ همراه است، اما پیوسته منتهی به استفراغ نمی‌شود. استفراغ، تخلیه ارادی یا ناخواسته محتواها معده از طریق دهان است. بعضی از محرک‌هایی که ممکن است منجر به استفراغ شوند، می‌توانند از معده و روده (عفونت، آسیب یا تحریک غذایی)، گوش داخلی (سرگیجه و بیماری حرکت) و مغز (ضربه به سر، عفونت‌های مغزی، تومورها و سردردهای میگرنی) نشات بگیرند.
چه کسانی زیادتر در جایگاه تهوع و استفراغ هستند؟
حالت تهوع و استفراغ می‌تواند هم در کودکان و هم در بزرگسالان رخ دهد. درمان‌های سرطان شبیه پرتودرمانی یا شیمی‌درمانی، اکثراً سبب تهوع و استفراغ می‌شوند. زنان باردار اغلب در سه ماهه اول بارداری، تهوع و استفراغ را تجربه می‌کنند که معمولا صبح‌ها اتفاق می‌افتد. تقریبا ۵۰ تا ۹۰ درصد زنان باردار حالت تهوع را تجربه می‌کنند و ۲۵ تا ۵۵ درصد از آنها استفراغ دارند.
چه چیزی سبب تهوع یا استفراغ می‌شود؟
رایج‌ترین علل تهوع و استفراغ عبارتند از:
- سردردهای میگرنی
- دریازدگی و بیماری حرکت
- اوایل بارداری
- درد شدید
- قرار گرفتن در موضع سموم شیمیایی
- استرس عاطفی (مانند ترس)
- بیماری‌های کیسه صفرا
- مسمومیت غذایی
- سوء هاضمه
- عفونت‌های ویروسی مختلف
- بعضی طعم‌ها یا بوهای تند
علل استفراغ با توجه به سن گوناگون است. حسب‌معمول در بزرگسالان، استفراغ به دلایل زیر رخ می‌دهد:
- عفونت ویروسی
- مسمومیت غذایی
- بیماری حرکت
- بیماری‌هایی که با تب بالا همراهند
در کودکان، استفراغ معمولا به دلایل زیر رخ می‌دهد:
- عفونت ویروسی
- مسمومیت غذایی
- بیماری حرکت
- پرخوری یا غذا دادن بیش از حد
- سرفه یا بیماری‌های منجر به تب بالا
گرفتگی روده، هرچند نادر، می‌تواند به ویژه در دوران نوزادی سبب استفراغ شود.
استفراغ معمولا بی‌خطر است، اما می‌تواند نشانه‌ای از یک بیماری جدی‌تر باشد. چند نمونه از بیماری‌های جدی که ممکن است باعث تهوع یا استفراغ شوند، عبارتند از:
- ضربه مغزی
- آنسفالیت (التهاب مغز در زمینه عفونت، مصرف بعضی داروها یا اختلال در راندمان سیستم ایمنی)
- مننژیت (عفونت لایه پوشاننده و محافظ مغز و نخاع (مننژ))
- انسداد روده
- آپاندیسیت
- تومورهای مغزی
- حمله قلبی
- بیماری‌های کلیوی
- بیماری‌های کبدی
نگرانی دیگری که در مورد استفراغ وجود دارد، کم‌آبی بدن است. بزرگسالان ناچیز در معرض خطر کم‌آبی هستند؛ زیرا معمولا می‌توانند علائم کم‌آبی بدن (شبیه تشنگی و خشکی دهان یا لب‌ها) را تشخیص دهند. کودکان و سالمندان اکثر در معرض خطر کم‌آبی هستند، به خصوص اگر همراه با استفراغ، اسهال داشته باشند؛ زیرا اغلب نمی‌توانند علائم کم‌آبی را به ما اطلاع دهند. علائم قابل مشاهده‌ی کم‌آبی در کودکان عبارتند از:
- خشکی لب و دهان
- چشم‌های گود رفته
- تنفس تند یا تعداد ضربان قلب بالا
والدین نوزادان باید به افت ادرار و نیز فونتانل فرورفته (نقطه نرم بالای جمجمه نوزاد) توجه کنند.
دوره بروز تهوع و استفراغ هم به تشخیص علت کمک می‌کند. برای مثال داشتن حالت تهوع و استفراغ در مدت کوتاهی پس از خوردن غذا به احتمال زیاد به خاطر مسمومیت غذایی، گاستریت (التهاب معده)، زخم معده یا پرخوری عصبی است یا تهوع و استفراغ در فاصله یک تا هشت ساعت پس از صرف غذا، همچنان ممکن است به خاطر مسمومیت غذایی باشد.
چه زمانی باید به دکتر مراجعه کنیم؟
در بسیاری از موارد، زمان بروز تهوع یا استفراغ می‌تواند دلیل آن را نشان دهد. هنگامی که مدت کوتاهی پس از غذا دچار تهوع و استفراغ می‌شویم، این علائم ممکن است نشان‌دهنده یک اختلال روانی یا زخم معده باشد. تهوع یا استفراغ یک تا هشت ساعت بعد از غذا شدنی است نشان دهنده مسمومیت غذایی باشد. بیماری‌های منتقل‌شونده از غذا، مانند سالمونلا، ممکن است به دلیل زمان کمون، بعد از مدت طولانی‌تری باعث ایجاد علائم می‌شوند. (سالمونلا، یک باکتری است که معمولاً در مرغ و تخم‌مرغ وجود دارد.)
در صورتی که تهوع بیش از یک هفته طول بکشد یا احتمال بارداری وجود داشته باشد، باید با دکتر مشورت کنیم.
استفراغ معمولا در عرض ۶ تا ۲۴ ساعت کاهش می‌یابد. اگر درمان‌های خانگی برای کنترل استفراغ موثر نباشند و یا در صورت کم‌آبی یا استفراغ به انگیزه آسیب شناخته شده (مانند ضربه به سر یا عفونت)، باید به دکتر مراجعه کنیم.
در موردها زیر باید نوزاد یا بچه زیر ۶ سال خود را نزد دکتر ببریم:
- استفراغ بیش از چند ساعت طول بکشد
- وجود اسهال همزمان
- کودک علائم کم‌آبی داشته باشد
- تب بالاتر از ۳۷.۷ درجه سانتیگراد
- شش ساعت از آخرین ادرار بچه گذشته باشد
در موارد زیر باید بچه بالای ۶ سال خود را نزد دکتر ببریم:
- استفراغ یک روز یا بیشتر طول بکشد
- اسهال همراه با استفراغ بیش از ۲۴ ساعت طول بکشد
- وجود علائم کم‌آبی
- تب بالاتر از ۳۸.۵ درجه سانتیگراد
- شش ساعت از آخرین ادرار کودک گذشته باشد
در بزرگسالان، اگر استفراغ بیش از یک روز یا اسهال همراه با استفراغ بیش از ۲۴ ساعت طول بکشد یا علائم کم‌آبی متوسط (تشنگی شدید، کاهش حجم ادرار، تیره شدن ادرار، سردرد و غیره) وجود داشته باشد، باید با دکتر مشورت کنیم.
در صورت بروز علائم و نشانه‌های زیر باید فوراً به پزشک مراجعه کنیم:
- وجود خون در استفراغ
- سردرد شدید یا سفتی گردن
- بی‌حالی
- گیجی
- کاهش سطح هوشیاری
- درد شدید شکم
- استفراغ همراه با تب بیش از ۳۸.۵ درجه سانتیگراد
- استفراغ و اسهال همزمان
- تنفس تند یا ضربان قلب بالا
برای کنترل یا آرامش حالت تهوع و استفراغ چه کنیم؟
ازبین‌بردن و درمان استفراغ (بدون توجه به علت آن و سن بیمار) از طریق روش‌های زیر امکان‌پذیر است. راه‌های مختلفی برای کنترل یا تسکین حالت تهوع وجود دارد. در صورت عدم بهبود با وجود استفاده از این روش‌ها، باید با دکتر مشورت کنیم.
راه‌های کنترل
- زنان باردار که تهوع صبحگاهی دارند، بهتر است هر روز صبح پیش از بیرون آمدن از رختخواب کمی بیسکویت بخورند یا شب، پیش از خواب، یک غذای پروتئینی (کمی گوشت یا پنیر) میل کنند.
- استفاده از نوشیدنی‌های خنک
- مصرف غذاهای سبک و ساده (مانند بیسکوییت نمکی یا نان ساده)
- پرهیز از مصرف غذاهای سرخ شده، چرب یا بیش از حد شیرین
- آهسته غذا خوردن و استفاده از وعده‌های غذایی کوچک در فواصل کوتاه
- اجتناب از ترکیب غذاهای سرد و گرم
- آرام نوشیدن مایعات
- دوری از فعالیت بعد از مصرف غذا
- خودداری از مسواک زدن بلافاصله بعد از صرف غذا
- مصرف خوراکی‌ها از همه گروه‌های غذایی در حد تحمل برای داشتن تغذیه کافی
درمان (صرف نظر از عمر یا علت) شامل موارد زیر است:
- نوشیدن تدریجی مقادیر بیشتری از مایعات
- پرهیز از مصرف غذاهای جامد تا پایان دوره استفراغ
- استراحت
- با مشورت دکتر، قطع موقت تمام داروهای خوراکی که می‌تواند معده را تحریک و استفراغ را بدتر کند.
در صورتی که استفراغ و اسهال بیش از ۲۴ ساعت طول بکشد، برای جلوگیری و درمان کم‌آبی باید از محلول آبرسان خوراکی (ORS) استفاده کنیم.
استفراغ ناشی از جراحی، پرتودرمانی، مصرف داروهای ضدسرطان، الکل و مورفین، اکثر به کمک دارو قابل درمان است. داروهای نسخه‌ای و نیز بدون نیاز به نسخه که می‌توانند به کنترل استفراغ در زمینه بارداری، بیماری حرکت و سرگیجه کمک کنند، در دسترس هستند. لازم است پیش از استفاده از این داروها با دکتر یا داروساز مشورت کنیم.
چطور می‌توانیم از تهوع جلوگیری کنیم؟
به کمک موارد زیر می‌توانیم از تهوع جلوگیری کنیم:
- داشتن وعده‌های غذایی کوچک در طول روز به جای سه وعده‌ی غذایی حجیم
- آهسته غذا خوردن
- اجتناب از مصرف غذاهایی که به سختی هضم می‌شوند
- مصرف غذاها با دمای متعادل، برای پیشگیری از ایجاد حالت تهوع در اثر بوی غذاهای داغ
آسودگی بعد از غذا خوردن و قرار دادن سر در حدود ۳۰ سانتی‌متر بالاتر از پاها به کاهش حالت تهوع کمک می‌کند.
در صورت تهوع صبحگاهی، بهتر است پیش از برخاستن از رختخواب مقداری بیسکوییت نمکی یا قبل از رفتن به رختخواب یک میان وعده پروتئینی (گوشت بدون چربی یا پنیر) بخوریم. بین وعده‌های غذایی مایعات مصرف کنیم و در حین غذا خوردن چیزی ننوشیم. برای جلوگیری از کم‌آبی بدن، طی روز به اندازه کافی آب بنوشیم. بهتر است زمانی که شدت تهوع کمتر است، غذا بخوریم.
برای جلوگیری از استفراغ کودکان نیز موارد زیر را به یاد داشته باشید:
- در صورت بروز تهوع در خودروی در حال حرکت، بچه در جایی بنشیند که بتواند از شیشه جلوی خودرو حرکت تند خودرو را ببیند. تماشای مناظر از پنجره‌های کناری خودرو تهوع را بدتر می‌کند. همچنین مطالعه یا بازی با موبایل و کامپیوتر در خودرو حالت تهوع را تشدید می‌کند.
- اجازه ندهیم کودکان همزمان با بازی غذا بخورند.
هنگامی که تهوع داریم، چطور از استفراغ جلوگیری کنیم؟
با مصرف مقدار کمی مایعات شیرین مانند نوشابه، بستنی و آب میوه (به استثنای پرتقال و گریپ فروت چون اسیدی هستند)، می‌توانیم از استفراغ جلوگیری کنیم. نوشیدنی‌های حاوی قند بهتر از سایر مایعات معده را آرام می‌کنند. بهتر است در حالت نشسته یا درازکشیده استراحت کنیم. فعالیت ممکن است حالت تهوع را بدتر کند و منجر به استفراغ شود.
درباره کودکان، باید با مشاوره دکتر سرفه‌های مداوم و تب آنها را کنترل کنیم. برای درمان بیماری حرکت در ماشین، باید بچه طوری بنشیند که رو به شیشه جلو باشد (مشاهده حرکت سریع از شیشه‌های کناری می‌تواند حالت تهوع را بدتر کند).
بهتر است مصرف تنقلات را محدود کنیم و اجازه ندهیم کودکان همزمان با غذا خوردن، بازی کنند. باید آنها را تشویق کنیم که در زمان مصرف میان وعده استراحت کنند.
آیا تهوع یا استفراغ طولانی مدت باعث ایجاد ناخوشی می‌شود؟
استفراغ مداوم همراه با اسهال می‌تواند منجر به کم‌آبی بدن شود. شدنی است در صورت کم‌آبی شدید، پزشک اقدامات درمانی خاصی در نظر بگیرد.
منبع : عبیدی
