دیابت یا بیماری قند خون یکی از بیماری‌های پنهان و صعب العلاج است که افراد زیادی را در جهان گرفتار می‌کند. بر اساس مطالعات، شیوع دیابت با افزایش سن به طور چشمگیری افزایش می‌یابد؛ بنابراین آمار ارائه شده نشان می‌دهد که بیش از ۲۵ درصد از جمعیت بالای ۶۵ سال آمریکا به دیابت مبتلا هستند.
متأسفانه آمار دقیقی از دیابت در بین سالمندان در ایران وجود ندارد، اما نتایج یک مطالعه در شرق تهران نشان می‌دهد که شیوع دیابت در افراد بالای ۶۰ سال بیش از ۲۰ درصد است. سالمندان مبتلا به دیابت معمولاً بیش از جوانان و سایر گروه‌های سنی در معرض عوارض این بیماری قرار دارند، بنابراین لازم است در زمان کنترل این بیماری و ارائه خدمات پرستاری در منزل برای سالمندان توجه بیشتری شود.
دیابت چیست؟
دیابت یک اختلال متابولیک است که در آن بدن نمی‌تواند انسولین کافی تولید کرده یا به درستی از آن استفاده نماید.
هنگامی که گلوکز (قند) وارد خون می‌شود، پانکراس مقدار مناسبی انسولین را با توجه به میزان قند خون آزاد می‌کند. انسولین هورمونی است که باعث می‌شود گلوکز وارد سلول‌ها شده از آن استفاده کرده و انرژی تولید کنند. اگر بدن نتواند انسولین کافی تولید کند یا نتواند به درستی از انسولین ترشح شده از لوزالمعده استفاده کند، متابولیسم بدن مختل می‌شود و میزان گلوکز (قند) خون افزایش می‌یابد. این افزایش گلوکز باعث مشکلات سلامتی طولانی مدت و عوارض مختلفی می‌شود. در زمان استخدام پرستار برای سالمندان باید دقت کنید که شخص مورد نظر آگاهی کامل به کار خود داشته باشد تا در مواقع حساس بتواند بهترین عملکرد را از خود نشان دهد.
انواع بیماری دیابت
دیابت انواع مختلفی دارد که بیشتر به سه دسته رایج دیابت نوع ۱، دیابت نوع ۲ و پیش دیابت تقسیم‌بندی می‌شود. نکته قابل توجه این است که همه انواع دیابت علائم مشابهی را در انسان نشان می‌دهند. به همین دلیل به بررسی تأثیر دیابت و عوارض آن بر بدن می‌پردازیم و سپس در ادامه شرح مختصری از هر نوع دیابت و علل آن خواهیم داشت.
علائم و نشانه‌های بیماری قند در سالمندان
علائم اصلی دیابت شامل موارد زیر است:
تکرر ادرار و شب ادراری
خشکی دهان و تشنگی مفرط
احساس گرسنگی زیاد
تغییرات رفتاری
تاری دید
درد در پاها
کاهش وزن غیر طبیعی و ناگهانی
تاخیر در بهبود زخم در زمان ضرب دیدگی یا عمل جراحی
عفونت مجاری ادراری
توجه به این نکته ضروری است که همه سالمندان دیابتی ممکن است این علائم را تجربه نکنند. این در حالی است که ۵۰ درصد سالمندان هیچ علامتی از این بیماری ندارند، زیرا با افزایش سن تغییرات جسمی زیادی در بدن ایجاد می‌شود و این تغییرات برخی از علائم دیابت را پنهان کرده یا تشخیص آن را دشوار می‌کند.
بنابراین توصیه می‌شود همه افراد به ویژه سالمندان با استفاده از دستگاه‌های قند خون خانگی به طور مرتب قند خون خود را اندازه‌گیری کرده و به صورت دوره ای با پزشک مشورت کنند تا در صورت نیاز، آزمایش‌های تشخیصی دقیق‌تری تجویز شود.
دیابت نوع ۱
دیابت نوع ۱ که به عنوان دیابت نوجوانان هم معروف است، بدن قادر به تولید انسولین نیست. در این نوع دیابت سیستم ایمنی به سلول‌های لوزالمعده که مسئول تولید انسولین هستند حمله کرده و آنها را از بین می‌برد. دیابت نوع ۱ را می توان در هر سنی مشاهده کرد، اما در کودکان و بزرگسالان بیشتر دیده می‌شود.
متأسفانه برای پیشگیری از دیابت نوع یک هیچ راهی وجود ندارد و تنها راه معالجه آن مصرف منظم انسولین است تا قند خون در محدوده طبیعی قرار گیرد. این افراد برای تزریق انسولین باید از سوزن‌های مخصوص یا قلم انسولین استفاده کنند. به منظور حفظ ایمنی بیمار و سایر افراد توصیه می‌شود پس از تزریق این سوزن‌ها را جمع آوری و در جعبه ایمنی قرار دهند.
سیفتی باکس‌ها یا همان جعبه ایمنی محفظه مخصوصی برای جمع آوری و دفع وسایل تیز مانند سوزن انسولین است که در اندازه‌های مختلف ساخته شده است. برخی از این جعبه‌ها حتی در اندازه جیبی طراحی شده اند که آنها را به گزینه ای مناسب برای سالمندان دیابتی و پرستار سالمند تبدیل می‌کند.
دیابت نوع ۲
در دیابت نوع ۲، بدن نمی‌تواند به درستی از انسولین تولید شده توسط پانکراس استفاده کند. این نوع دیابت معمولاً به دلیل کم تحرکی، اضافه وزن، سبک زندگی نامناسب و سابقه خانوادگی دیابت ایجاد می‌شود. دیابت نوع ۲ در هر سنی ممکن است رخ دهد، اما طبق مطالعات، شیوع آن در میان سالمندان بیشتر از سایر گروه‌های سنی است.
اولین قدم برای مدیریت دیابت نوع ۲ توجه به سبک زندگی و رژیم غذایی است. داشتن یک رژیم غذایی سالم و افزایش فعالیت بدنی (مانند پیاده روی یا ثبت نام در کلاس‌های ورزشی) از گام‌های مهم در مدیریت این بیماری است. برخی از افراد ممکن است نیاز به تزریق دوره ای انسولین داشته باشند. با این حال، اگر سطح قند خون در بزرگسالان مبتلا به دیابت نوع ۲ همچنان بالا باشد، داروهایی مانند متفورمین یا گلی بن کلامید و … ممکن است توسط پزشک تجویز شود.
پیش‌دیابت
در پیش دیابت، سطح قند خون بالا است، اما هنوز دیابت در فرد تشخیص داده نشده است. وقتی سطح گلوکز خون در حالت ناشتا بین ۱۰۸ تا ۱۲۵ میلی‌گرم در دسی‌لیتر باشد، پزشکان معمولاً فرض می‌کنند که فرد مبتلا به پیش دیابت است. مانند دیابت نوع ۲، پیش دیابت نیز به دلیل سبک زندگی ناسالم و سابقه خانوادگی ایجاد می شود. خوشبختانه تغییر در سبک زندگی می‌تواند از بروز دیابت در این مرحله جلوگیری کند.
عوارض جانبی ابتلا به دیابت در سالمندان
دیابت یک بیماری شایع و جدی است. طبق گزارش انجمن دیابت آمریکا (ADA)، این بیماری هفدهمین علت مرگ و میر در ایالات متحده است.
اگرچه دیابت در صورت جدی نگرفتن قابل کنترل است، اما عوارض جانبی آن می‌تواند زندگی فرد را با مشکلات جدی مواجه کند و سلامت فرد را در معرض خطر مرگبار قرار دهد.
عوارض در بزرگسالان مبتلا به دیابت عبارت‌اند از:
بیماری‌های لثه و دندان
مشکلات چشمی و اختلال بینایی
مشکلاتی مانند قطع عضو
کندی بهبود زخم ها و جراحات
بیماری قلبی
آسیب عصبی مانند نوروپاتی دیابتی
سکته مغزی
بیماری کلیوی
در واقع، اگر دیابت به طور مؤثر کنترل نشود، به خاطر داشته باشید که افراد دیابتی بدون در نظر گرفتن سن و جنسیت می‌توانند این عوارض را ایجاد کنند.
مراقبت از سالمندان دیابتی
اختلال در عملکرد فیزیکی، ضعف و ناتوانی و مشکلات شناختی مرتبط با سن از جمله علایمی است که سالمندان مبتلا به دیابت با آن مواجه هستند؛ بنابراین این افراد برای کنترل دیابت خود نیاز به توجه ویژه دارند. در زیر نکات مهم مراقبتی برای افراد سالمند دیابتی را بیان خواهیم کرد.
۱- درمان عمومی برای پیشگیری از عوارض دیابت در سالمندان
در مراقبت از سالمندان دیابتی باید در نظر داشت که این افراد ممکن است به غیر از دیابت بیماری‌های دیگری نیز داشته باشند؛ بنابراین مصرف بیش از یک دارو می‌تواند باعث تداخل دارویی شود.
پلتفرم آسانیسم خدمات پرستاری در منزل تهران و کرج ارائه می‌دهد.اما فراموش نکنید که اگر از خدمات پرستاری در منزل تهران آسانیسم و یا کرج استفاده می‌کنید، بعد از هر بار که به پزشک مراجعه می‌کنید، دارو را به دقت بررسی کنید و یا با پرستار خود در میان بگذارید. نکته مهم دیگر رعایت زمان مصرف دارو است. افراد مسن مبتلا به دیابت برای کنترل بیماری و جلوگیری از عوارضی مانند قند خون بالا باید داروهای خود را به موقع مصرف کنند. برای این دسته از افراد جعبه قرصی طراحی شده است که برای مدیریت و برنامه ریزی مصرف دارو بسیار مفید است.
جعبه‌های قرص به روش‌های گوناگون و برای اهداف مختلف ساخته می‌شوند. همچنین برخی از آنها دارای علائم بریل هستند که مصرف دارو را برای بیماران دیابتی نابینا آسان می‌کند.
۲- تغییر سبک زندگی و تغذیه مناسب
انتخاب غذای سالم به خصوص برای بزرگسالان مبتلا به دیابت می‌تواند دشوار باشد. اما بخش مهمی از مدیریت دیابت تغذیه مناسب به حساب می‌آید. مقدار غذا در هر وعده غذایی باید کافی باشد نه آنقدر که باعث افزایش وزن شود و نه به اندازه ای که باعث افت قند خون گردد.
به گفته متخصصان و طبق لیست غذای دیابتی‌ها باید از میوه و سبزی‌ها، مواد مغذی و غلات کامل استفاده به موقع و بهینه شود و مصرف کالری و چربی را کاهش داد. این افراد باید از مصرف الکل، کلسترول، چربی، نمک و شکر خودداری کنند یا آن را کاهش دهند. فیبر (موجود در لوبیا، آجیل و غیره)، چربی‌های سالم (مانند آووکادو و زیتون)، کربوهیدرات‌ها (مانند ذرت) و پروتئین بدون چربی (مانند گوشت گاو) از غذاهای مقوی برای سالمندان مبتلا به بیماری قند است.
۳- ورزش و فعالیت بدنی روزانه
همان‌طور که قبلاً ذکر شد، افراد مسن مبتلا به دیابت بیشتر در معرض عوارض این بیماری هستند. بستری شدن طولانی مدت در بیمارستان و ابتلا به بیماری‌های مختلف غیر از دیابت منجر به کاهش قدرت بدنی و عضلانی این افراد می‌شود.
افزایش فعالیت بدنی می‌تواند وضعیت جسمی و روحی این افراد را بهبود بخشد. علاوه بر این، چاقی و اضافه وزن یکی از دلایل اصلی دیابت نوع ۲ است و ورزش و فعالیت بدنی مناسب در طول روز می‌تواند منجر به کاهش وزن شود.
بنابراین لازم است سالمندان مبتلا به دیابت را به فعالیت‌های ورزشی تشویق کنیم. لازم به ذکر است که این ورزش‌ها باید مناسب شرایط سالمندان باشد تا از آسیب‌های احتمالی به آنها جلوگیری شود. پیاده‌روی یکی از مناسب ترین ورزش‌ها برای سالمندان مبتلا به دیابت است و می‌تواند فعالیت بدنی مورد نیاز این دسته از افراد را تأمین کند.
۴- پیشگیری از خطر عفونت ادراری در سالمندان
این بیماری یکی از علل اصلی مرگ و میر در افراد سالمند است. عفونت‌های دستگاه ادراری در بین افراد دیابتی و به ویژه در افراد مسن بیشتر دیده می‌شود. علائم بیماری در افراد مسن مبتلا به دیابت به خوبی شناخته نشده و این باعث آسیب جدی به کلیه‌ها و نارسایی آنها می‌شود که درمان را بسیار دشوار می‌کند. خستگی و بی اشتهایی می‌تواند نتیجه این بیماری باشد. در صورت مشاهده خون در ادرار سالمند باید سریع به پزشک متخصص مراجعه کنید؛ زیرا این علائم یکی از نشانه‌های بیماری کلیوی و عفونت ادراری در سالمندان است.
۵- نکات مراقبت از چشم
دیابت چهارمین علت اصلی از دست دادن بینایی در سالمندان بعد از آب مروارید، آب سیاه و انحطاط عضلات چشم در اثر پیری است. با توجه به افزایش سریع دیابت نوع ۱ و ۲ در جهان به ویژه در سالمندان، باید به مراقبت از چشم در این گروه از افراد توجه بیشتری شود. برای این منظور، همه افراد مبتلا به دیابت باید حداقل سالی یک بار برای بررسی رتینوپاتی دیابتی به پزشک متخصص برای معاینه و چکاپ کامل مراجعه کنند.
۶- مراقبت از پاهای سالمندان مبتلا در بیماری قند
افراد مسن مبتلا به دیابت بیشتر مستعد ابتلا به این بیماری هستند. یکی از علل اصلی زخم پای افراد مبتلا به دیابت نوروپاتی محیطی است. هنگامی که یک فرد مبتلا به نوروپاتی محیطی تشخیص داده می‌شود، پاها و پوست نیاز به توجه و مراقبت دارند. زخم‌های روی پای هر چند کوچک مانند پوشیدن کفش‌های تنگ می‌توانند مشکلات جدی برای این دسته از افراد ایجاد کنند.
علاوه بر این، اگر دیابت در سالمندان به خوبی کنترل نشود، درمان عفونت‌ها دشوارتر می‌شود. در بزرگسالان مبتلا به دیابت، گردش خون ضعیف باعث می‌شود زخم‌ها کندتر بهبود پیدا کنند. به همین دلیل، یک زخم کوچک پوستی می‌تواند به یک آسیب جدی تبدیل شود. با مراقبت از پاهای خود می‌توانید از این مشکلات جلوگیری کنید.
توصیه می‌شود که سالمندان هر روز پای خود را از نظر هرگونه علائم کبودی، قرمزی، پینه یا تاول چک کنند. برای این منظور می‌توان از یک آینه کوچک استفاده کرد. مرطوب کردن پاها نیز مهم است. اما باید توجه داشت که بین انگشتان پا که به طور معمول مرطوب هستند، احتمال عفونت قارچی بیشتر است. همچنین بهترین زمان برای این کار بعد از حمام یا قبل از خواب است.
به یاد داشته باشید که برای درمان و پیشگیری از عوارض جدی مانند عفونت پا، مراجعه به پزشک بسیار مهم است.
سخن آخر
با نگاهی به آمار می‌توان این گونه استنباط کرد که میزان دیابت در سالمندان به سرعت در حال افزایش است و تشخیص و کنترل آن مشکلات زیادی را به همراه دارد. سالمندان به دلیل کهولت سن دچار بیماری‌های مختلفی می‌شوند؛ بنابراین برای جلوگیری از عوارض دیابت باید دقت بیشتری داشته باشند.
با توجه به گسترش سریع دیابت در جهان و به ویژه در سالمندان، افزایش آگاهی عمومی نسبت به این بیماری مخصوصاً برای پرستارانی که وظیفه نگهداری از سالمند شبانه روزی در منزل را دارند ضروری است؛ زیرا این بیماری یکی از عوامل اصلی مرگ و میر در دنیا محسوب می‌شود و می‌تواند تعداد زیادی از سالمندان را هر ساله به کام مرگ بکشد.
